Ulakbilge - Sosyal Bilimler Dergisi
www.ulakbilge.com
Cilt 10, Sayı 77  2022/10  (ISSN: 2148-0451, E-ISSN: )
Hülya KAYNAR, Emine TONUS

NO Makale Adı
1650891119 ZARA İLÇESİ BAZI DÜZ DOKUMA ÖRNEKLERİNİN (KİLİM, CİCİM, ZİLİ) İNCELENMESİ

Dokuma kültürü kaybolmaya yüz tutmuş olan el sanatlarımızdan biridir. Birçok nedenden dolayı günümüzde
dokumacılık yok denecek kadar azalmıştır. Bulunduğu yörenin özelliklerini yansıtması açısından, yörede az
sayıda kalan dokuma örnekleri kayıt altına alınarak, yöre ve Türk kültürüne katkıda bulunmak amacıyla bu
araştırmaya gerek görülmüştür. Bu çalışmada, dokumacılık konusunda önemli merkezlerden biri olan Sivas ili,
Zara ilçesi düz dokumaları araştırılmıştır. Kirkitli dokumalar grubundan, düz dokumalar kilim, cicim, zili ve
sumak olmak üzere dört farklı teknikte dokunmaktadır. Her bir tekniğinde kendi içinde çeşitleri bulunmaktadır.
Zara halıları, kendine özgü desen karakteri ile tanınmıştır. Zara halılarını diğer Anadolu halılarından ayıran
kompozisyon şeması ve desenleridir. Zemin ince uzun şeritlerden oluşmuştur. Ejder, ejder ayağı, canavar ayağı
vb. isimler alan desenler ulamalı olarak şerit boyunca devam etmektedir. Desenler yine Sivas’a özgü bir dokuma
çeşidi olan Gürün şalları ile benzerlik göstermektedir. Zara düz dokuma örneklerinin Zara halıları kadar belirgin
karakteristik özellikleri bulunmamaktadır. Motifler ve desen şeması Anadolu düz dokumaları ile benzerlik
göstermektedir.
Araştırma kapsamında; Ekinli, Eymir ve Gümüşçevre köylerinde bulunan 7 adet düz dokuma örneği üzerinde
çalışma yapılmıştır. İncelenen dokumaların desen şeması, motiflerin anlamları belirlenmiş, dokuma teknikleri
analiz edilmiş, bazı dokumaların ise yeniden dokunabilmeleri için desenleri bilgisayarda çizilmiştir. En çok
kullanılan motiflerden küpe, elibelinde ve bereket vb. motiflerinden örnekler seçilerek, detaylı çizimleri
gösterilmiştir.
Araştırma sonucunda; dokumaların 3’ünün kilim, 4’ünün cicim, tekniği ile dokunduğu, yaygı, heybe ve çuval
olarak ürüne dönüştürüldüğü görülmüştür. Atkı ve çözgü olarak yün ip kullanılmıştır.
Anadolu’da sıklıkla kullanılan pıtrak, yıldız, bukağı, su yolu (yörede; testere dişi), ejder, bukağı, kurtağzı,
sandık, göz, çark-ı felek, el-parmak-tarak, kurtağzı, su yolu, saçbağı, sığır sidiği, çengel, pıtrak gibi motiflerden
çeşitli kompozisyonlar oluşturulmuştur. Bu ürünlerde en çok kullanılan renkler siyah, sarı, mor, pembe, yeşil,
beyaz, kırmızı, mavi, gri, turuncudur. El sanatlarının yok olmasına neden olan, ucuz işçilik, köyden kente göç,
sanayiinin hızlı gelişimi, düz dokuma üretiminin oldukça azalmasına neden olmuştur. Ekonomik nedenlerle yok
olan sanatlarımız, bazı devlet ve özel kuruluşlar ile kültürel kaygılardan dolayı yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Zara, Sivas, Kilim, Dokuma, Cicim, Zili